Behandelingen en keuzes
Als bij u prostaatkanker is vastgesteld, stellen we samen met u een behandelplan op. Hoe dit plan eruitziet, verschilt per persoon en is afhankelijk van uw situatie. Het behandelteam kijkt daarvoor onder meer naar de grootte en kenmerken van de tumor en naar eventuele uitzaaiingen. Het behandelplan bespreken we in het multidisciplinaire overleg van het Prostaatcentrum Noord-Nederland. Dit overleg vindt iedere dinsdag plaats en hierbij zijn meerdere artsen van verschillende disciplines aanwezig, zoals urologen, radiotherapeuten, oncologen, een nucleair geneeskundige, een radioloog, een patholoog en verpleegkundig consulenten. Een advies volgt en vaak zijn er meerdere behandelingen mogelijk die voor de genezing van de prostaatkanker gelijkwaardig zijn.
Om u te helpen een weloverwogen keuze voor uw behandeling te maken, zijn er meerdere gesprekken waarin u uitleg krijgt over de verschillende mogelijkheden. Vanzelfsprekend is er ook alle ruimte voor u om vragen te stellen aan de behandelaars.
Een eerst stap in het keuzeproces is het gesprek met de uroloog over het advies, waarbij ook een verpleegkundig consulent aanwezig is. Keuzemogelijkheden worden toegelicht en u kunt naar wens gebruikmaken van keuzehulpen. Dit zijn digitale hulpmiddelen om uw keuzemogelijkheden toe te lichten en u te helpen bij het maken van de keuzes.
Een behandeling voor kanker kan bedoeld zijn om u te genezen. Als dat niet mogelijk is, behandelen we om de kwaliteit van uw leven te verbeteren en/of om uw leven te verlengen, als dat mogelijk is.
Active surveillance (actief volgen)
Uit de onderzoeken kan blijken dat de vorm van prostaatkanker die u heeft weinig agressief is. Prostaatkanker wordt tegenwoordig vaak in een vroeg stadium ontdekt door toename van het testen van PSA. Prostaatkanker groeit vaak langzaam, soms zelfs zo langzaam dat patiënten gedurende de rest van hun leven geen klachten van hun prostaatkanker krijgen en ook niet behandeld hoeven te worden.
Wanneer prostaatkanker in een vroegtijdig stadium wordt ontdekt, kan gekozen worden voor actief volgen. Hoe ziet actief volgen eruit?:
- Uw PSA-gehalte wordt regelmatig gecontroleerd.
- De uroloog onderzoekt regelmatig uw prostaat door middel van rectaal toucher.
- Er worden na bepaalde tijd nieuwe biopten van de prostaat genomen.
- Eventueel wordt nog een MRI van de prostaat gemaakt.
- De uroloog beoordeelt vervolgens aan de hand van de resultaten of de prostaatkanker verandert.
Wanneer sprake is van een stabiele situatie kan de ‘active surveillance’ worden voortgezet. Bij veranderingen, ook wel progressie genoemd, kan de uroloog u adviseren uw prostaatkanker te laten behandelen. De aanpak van het actief volgen betekent dus niet altijd dat er geen behandeling volgt, maar dat deze, zo lang als dit verantwoord is, wordt uitgesteld.
Voor- en nadelen
Het voordeel van actief volgen is dat er geen bijwerkingen van de operatie of bestraling, zoals incontinentie (ongewild urineverlies) of impotentie (onvermogen een erectie te krijgen of te behouden), kunnen optreden. Bovendien voorkomt actief volgen onnodige behandelingen.
Wanneer u kiest voor ‘active surveillance’ betekent dit dat u verder leeft met het feit dat u prostaatkanker heeft die (nog) niet wordt behandeld. Deze wetenschap kan voor sommige patiënten emotioneel belastend zijn en een reden zijn om hier niet voor te kiezen. Er kan tijdens de ‘active surveillance’ altijd samen met u worden besloten om over te gaan tot een actieve behandeling.
Uitgebreide informatie over actief volgen vindt u hier.
Radiotherapie (bestraling)
Als prostaatkanker alleen in de prostaat aanwezig is, of eventueel daarnaast en in een beperkt aantal lymfeklieren, dan kunt u bestraald worden met als doel om u te genezen. Bij het bestralen raakt het DNA van de kankercel zo beschadigd dat deze kapot gaat. Gezonde cellen kunnen de schade aan het DNA vaak wel goed repareren.
Bestraling kan als behandeling bij prostaatkanker worden gebruikt om te genezen (curatief) of om klachten te verminderen (palliatief). Bestraling bij prostaatkanker kan uitwendig, we noemen dit externe radiotherapie, of inwendig, we noemen het dan brachytherapie, worden toegepast.
De radiotherapeut-oncoloog is een medisch specialist die verantwoordelijk is voor de uitvoering van de bestraling. Wij werken samen met de afdeling Radiotherapie van het UMCG. Deze afdeling heeft ook een behandellocatie op het terrein van Treant Zorggroep, ziekenhuislocatie Scheper in Emmen.
Bij uw eerste bezoek aan de radiotherapeut, start de behandeling niet direct. Er zijn naast het intakegesprek allerlei voorbereidingen nodig, zoals een scan voor het maken van een bestralingsplan. Ook legt de radiotherapeut uit hoe de behandeling gaat, hoeveel bestralingen er nodig zijn en wat de bijwerkingen kunnen zijn.
Uitwendige bestraling
Bij uitwendige bestraling wordt de prostaat bestraald, waarbij soms ook de zaadblaasjes of lymfeklieren worden meegenomen. De bestralingsschema’s variëren van 20 tot 35 dagelijkse bestralingen. Voor een bepaalde groep patiënten is het mogelijk om de prostaat in vijf keer te bestralen.
De bestralingen vinden afhankelijk van het schema 2 tot 5 keer per week plaats, waardoor de gehele behandeling 2 tot 7 weken duurt. U hoeft hiervoor niet te worden opgenomen. Het bestralingsschema hangt af van verschillende risicofactoren en het stadium van de prostaatkanker. De radiotherapeut bespreekt dit met u.
Afhankelijk van het stadium van de prostaatkanker kan de behandeling gecombineerd worden met tijdelijke hormoontherapie. Hormonen maken de prostaatkankercellen gevoeliger voor bestraling. Op deze manier maken we de kans op terugkeer van de kanker zo klein mogelijk.
Via deze LINK kunt u de folder ‘Bestraling van prostaatkanker’ downloaden.
Inwendige bestraling
Een kleine groep patiënten komt in aanmerking voor inwendige bestraling. Bij inwendige bestraling worden er in de prostaat kleine radioactieve bronnen (zaadjes) ingebracht. Het inbrengen van de zaadjes gebeurt met een operatie. De zaadjes bestralen de kankercellen in de prostaat van binnenuit. Na ongeveer vier maanden is de bestraling voor het grootste deel uitgewerkt. De zaadjes blijven achter in uw lichaam. Deze behandeling wordt binnen Prostaatcentrum Noord-Nederland uitgevoerd door Radiotherapiegroep Deventer. De specialist kan u hierheen verwijzen om de behandeling te bespreken.
Protonentherapie voor prostaatkanker?
Sinds 2018 wordt in Nederland protonentherapie aangeboden als behandeling binnen de radiotherapie. Deze bestralingstechniek kenmerkt zich door een zeer nauwkeurige afgifte van de bestralingsdosis en een lagere dosis in de omliggende gezonde organen. Hierdoor zou protonentherapie kunnen leiden tot minder late bijwerkingen in de periode na de bestraling. In Noord Nederland wordt de protonentherapie toegepast in het UMCG Protonentherapiecentrum in Groningen.
Meerdere soorten tumoren worden inmiddels behandeld met protonentherapie. Voor sommige tumoren is er altijd een indicatie voor protonentherapie, voor andere tumoren alleen bij een gedeelte van de patiënten waarvan we weten dat er ook een duidelijke afname is in late bijwerkingen met deze techniek.
Voor prostaatkanker wordt protonentherapie nog niet toegepast in Nederland.
Momenteel wordt onderzocht of protonentherapie bij deze groep patiënten ook kan leiden tot minder late bijwerkingen. Als dat al het geval is, dan zal dat waarschijnlijk bij een (klein) gedeelte van alle patiënten met prostaatkanker zijn.
Voor meer informatie over protonentherapie, zie de website van het UMCG protonentherapiecentrum:
Alles over protonentherapie | UMCG Protonentherapiecentrum
Verwijdering van de prostaat met behulp van de ‘Da Vinci’ robot
Bij een radicale prostatectomie wordt de prostaat met zaadblaasjes verwijderd. Soms worden ook de omliggende lymfeklieren weggehaald. Met andere woorden; de prostaat wordt totaal verwijderd. Dit gebeurt met een kijkoperatie met behulp van een operatierobot. We noemen dit een robot geassisteerde laparoscopische radicale prostatectomie (RALP).
Voor een gedetailleerde omschrijving van deze RALP-operatie kunt u deze link aanklikken.
Voor een RALP-operatie wordt u binnen Prostaatcentrum Noord-Nederland verwezen naar Treant Zorggroep, ziekenhuislocatie Scheper in Emmen. De urologen in Emmen hebben veel ervaring met de robot geassisteerde prostaatoperatie. Jaarlijks voeren de urologen in Emmen meer dan 100 prostaatoperaties uit. In totaal heeft het team al meer dan 1000 kijkoperaties voor prostaatverwijdering verricht.
Aangezien de prostaatoperaties een speerpunt van de Treant Zorggroep zijn, lukt het vrijwel altijd u op korte termijn te opereren, wij streven ernaar u binnen vier weken te opereren. Door onze werkwijze en uitkomsten voortdurend kritisch te bekijken proberen wij onze resultaten steeds verder te verbeteren. Daarnaast werken wij samen in een samenwerkingsverband met ziekenhuizen in Noord- en Oost-Nederland waar prostaatoperaties plaatsvinden: ‘Samenwerkende Prostaatcentra Noord- en Oost- Nederland’ (SPONN). Hierbij wordt expertise gedeeld wat ook als doel heeft de resultaten te verbeteren.
Bij een intakegesprek geeft de verpleegkundig consulent u uitgebreid uitleg over de operatie. Ook bespreekt hij of zij de voorbereidingen en de tijd na de operatie met u. U maakt daarnaast kennis met één van de operateurs, waarbij er ook uitgebreid de tijd is vragen te stellen.
Cryoablatie (cryochirurgie)
Cryoablatie is de behandeling van tumoren door bevriezing. Cryoablatie kan toegepast worden nadat de prostaatkanker terugkomt na een eerdere bestraling. Ook adviseren we cryoablatie soms bij patiënten die geen uitzaaiingen hebben en geen operatie kunnen krijgen.
Diverse factoren, in combinatie met de PSA-waarde en de uitslag van een PSMA PET-scan, bepalen of u in aanmerking komt, voor een behandeling met cryoablatie. De uroloog bespreekt deze factoren en uitslagen en (uw) verwachtingen van de behandeling met u.
Het doel van cryochirurgie is het uitstellen van de voortgang van de teruggekomen prostaatkanker en soms is het mogelijk om met deze behandeling te genezen. Cryochirurgie vindt plaats in het UMCG, waar inmiddels 10 jaar ervaring is opgebouwd met ongeveer 125 behandelingen.
Meer informatie over cryoablatie in het UMCG behandeling vindt u hier.
Levensverlengende behandelingen
Hormoontherapie
Hormoontherapie is de standaard behandeling bij uitgezaaide prostaatkanker met als doel de groei van uitgezaaide prostaatkanker te remmen en klachten te voorkomen of te verminderen. Deze behandeling wordt ook wel een chemische castratie genoemd. Prostaatkanker heet in dit stadium hormoongevoelig. Ook kan hormoontherapie een aanvullende behandeling zijn als u wordt bestraald. Voor meer uitleg over bestraling, zie radiotherapie/bestraling.
Prostaatkanker ontstaat en groeit onder invloed van het mannelijke hormoon testosteron. Testosteron wordt gemaakt in de zaadballen en voor een klein deel in de bijnieren. De hypofyse (een klier in de hersenen) produceert een hormoon dat de zaadballen aanzet tot de productie van testosteron.
De hormonale behandeling bestaat uit het uitschakelen van de invloed van het hormoon testosteron. Dit kan op verschillende manieren gebeuren; door medicijnen of een operatie.
Hormoontherapie met medicijnen
Injecties en medicijnen met een langwerkend depot, leggen de hormoonproductie van de hypofyse stil. Dagelijkse tabletten blokkeren de werking van testosteron. Soms wordt een combinatie van medicijnen voorgeschreven. Na het stoppen van de injecties komt de productie van testosteron weer langzaam op gang. Onderbroken hormonale therapie kan een mogelijkheid zijn. Als u daarvoor in aanmerking komt, bespreekt de uroloog de voorwaarden met u.
Op de website allesoverurologie.nl kunt u meer lezen over hormoontherapie en kunt u een informatieve animatie hierover bekijken. Klik op deze link voor meer informatie.
NB: klik op behandelingen en scrol tot aan hormoontherapie!!
Hormoontherapie met een operatie
Bij een operatie wordt het weefsel in de zaadballen dat de hormonen produceert, weggenomen. Bij een operatie kan de testosteronproductie niet meer op gang komen. Deze operatie is in medisch opzicht geen grote ingreep.
Na verloop van tijd raakt prostaatkanker ongevoelig voor de hormonale behandeling. Dit kan na maanden tot jaren zijn en is vooraf moeilijk te voorspellen. Als blijkt uit PSA en testosteron bloedwaarden dat de prostaatkanker ongevoelig is geworden voor de hormoontherapie dan spreekt men van een castratie resistente prostaat kanker (CRPC). Dat is het moment dat de uroloog/oncoloog een vervolgbehandeling met u bespreekt.
Er zijn nieuwe medicijnen (systeem therapie) beschikbaar die een ander aangrijpingspunt in de hormonale beïnvloeding hebben om de ziekte weer onder controle te krijgen zoals Abiraterone (Zytiga®) en Enzalutamide (Xtandi®). In dit stadium (CRPC) van de ziekte kunnen botversterkende middelen gegeven worden in combinatie met vitamine D en calcium.
Chemotherapie
Chemotherapie is de behandeling van kanker met medicijnen die de deling van cellen remmen.
Er zijn verschillende soorten cytostatica. Elk met een eigen specifieke invloed op de deling van tumorcellen. De meest toegepaste vormen van chemotherapie bij prostaatkanker zijn Docetaxel® en Cabazitaxel.
Algemene informatie over de behandeling met chemotherapie kunt u vinden via deze link naar de patiëntenwebsite van de medische oncologie UMCG.
Chemotherapie kan worden toegepast als hormonale therapie geen effect meer heeft (CRPC/Hormoonongevoelig). Het doel van chemotherapie is levensverlenging. Cytostatica tasten naast kankercellen ook gezonde cellen aan. Dit kan leiden tot bijwerkingen. De informatie daarover krijgt u via uw behandelende oncoloog. De voor- en nadelen van de behandeling bespreekt de oncoloog uitgebreid met u.
Nieuwe inzichten
Aanvullend systeemtherapie en bestraling bij hormoongevoelige uitgezaaide prostaatkanker?
Ook in een vroeger stadium van de uitgezaaide vorm van prostaatkanker passen we systeem therapie toe, op het moment dat de ziekte nog hormoongevoelig is. Door het toevoegen van systeemtherapie aan de hormonale therapie worden de uitkomsten van de ziekte duidelijk beter. Deze toevoeging van Docetaxel® of b.v Abiraterone(Zytiga)®, Enzalutamide(Xandi)® of Apalutamide(Erleada®) binnen drie maanden na de start van de hormonale therapie noemen we ook wel ‘upfront systeemtherapie’.
Als de ziekte beperkt is uitgezaaid kan er ook nog een plaatselijke bestraling van de prostaat aan toegevoegd.
Nucleaire behandeling
Als gevolg van uw ziekte kunnen er uitgebreide uitzaaiingen zijn in de botten. Deze kunnen behandeld worden met radioactieve stoffen zoals Radium (Xofigo®) of Samarium (Quadramet®). De radioactieve stoffen worden door de botuitzaaiingen opgenomen en bestralen zo de kankercellen. De behandeling met radioactief Radium kan het leven verlengen en heeft ook tot doel om de tijd tot het optreden van botbreuken te verlengen. In sommige gevallen onderdrukt Radium ook de pijn van de botuitzaaiingen. Behandeling met Samarium is vooral gericht op pijnbestrijding, maar heeft verder geen effect op de overleving.
Op dit moment is er alleen in studieverband een behandeling met Lutetium-177 gelabeld PSMA in het UMCG mogelijk. Het wetenschappelijk onderzoek naar de inzet en het gebruik van Lu-PSMA is gestart in maart 2022 gestart. Door middel van loting wordt bepaald of u wel of niet de behandeling krijgt.
Voor meer informatie kijk op onze pagina ‘Studies’.
Levensverlengende of klachten gerichte bestraling
Ook als prostaatkanker uitgezaaid is, kan het plaatselijk bestralen van de prostaat in combinatie met hormoontherapie een goed effect hebben. Deze behandeling kan ook gecombineerd met chemotherapie. Het doel is levensverlenging.
Bestraling kan een goede behandeling zijn tegen pijnlijke botuitzaaiingen. De bestralingsarts beoordeelt hoeveel keer bestraling nodig is om de pijn te verlichten. Dit zijn korte schema’s, soms is één behandeling voldoende.
Laatste pagina update 11-12-2023